OVID, Metamorphosen X, 1 - 63, 72 - 77
Orpheus und Eurydike
Situation: Orpheus, berühmtester Sänger des Altertums, verliert seine Frau Eurydike durch einen Schlangenbiss. Erlangt von Pluto ihre Freigabe, verliert sie wieder, weil er dessen Gebot nicht einhält.
1 Inde1 per inmensum croceo
velatus amictu
2 aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras0
3 tendit2 et Orphea nequiquam3 voce
vocatur.
4 adfuit ille quidem,4 sed nec sollemnia5 verba
5 nec laetos vultus nec felix
attulit omen.
6 fax quoque, quam tenuit, lacrimoso6 stridula7 fumo
7 usque8 fuit nullosque
invenit9 motibus ignes.
8 exitus10 auspicio gravior: nam
nuptă11 per herbas
9 dum novă Naiadum turbā
comitată
vagatur,0
10 occidit in talum12 serpentis dente13
recepto.
11 Quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras14
12 deflevit vates, ne non
temptaret et umbras,0
13 ad Styga Taenariā
est ausus descendere portā0
14 perque leves15 populos simulacraque
functa16 sepulcro
15 Persephonen adiit inamoenaque regna
tenentem0
16 umbrarum dominum pulsisque ad carmina nervis0
17 sic ait: "o positi sub terra numina mundi,0
18 in quem reccidimus, quicquid17 mortale
creamur,
19 si licet et falsi positis ambagibus18 oris19
20 vera loqui sinitis, non huc, ut opaca
viderem0
21 Tartara, descendi, nec uti villosa20 colubris21
22 terna Medusaei vincirem guttura monstri:0
23 causa viae est coniunx, in quam calcata venenum0
24 vipera diffudit crescentesque
abstulit annos.0
25 posse pati volui nec me temptasse
negabo:0
26 vicit Amor. supera deus hic bene
notus in ora est;0
27 an sit et hic, dubito: sed et hic tamen
auguror esse,0
28 famaque si veteris non est mentita rapinae,0
29 vos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris,21
30 per Chaos22 hoc ingens vastique silentia regni,
31 Eurydices, oro, properata23
retexite fata.
32 omnia debemur vobis, paulumque
morati0
33 serius aut citius sedem properamus ad unam.0
34 tendimus huc omnes,
haec est domus ultima, vosque0
35 humani generis longissima regna tenetis.0
36 haec quoque, cum iustos24 matura25
peregerit annos,
37 iuris erit vestri: pro munere
poscimus usum;0
38 quodsi fata negant veniam26 pro coniuge,
certum est
39 nolle redire mihi: leto gaudete duorum!"0
40 Talia
dicentem nervosque ad verba moventem0
41 exsangues flebant animae; nec Tantalus undam0
42 captavit27 refugam,28
stupuitque29 Ixionis orbis,
43 nec carpsere30 iecur volucres, urnisque31
vacarunt32
44 Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo.0
45 tunc primum33 lacrimis victarum carmine
fama est
46 Eumenidum maduisse genas, nec regia coniunx0
47 sustinet34
oranti nec, qui
regit ima, negare,
48 Eurydicenque vocant: umbras
erat illa recentes0
49 inter et incessit passu de35 vulnere tardo.
50 Hanc36 simul et legem Rhodopeius37
accipit heros,
51 ne
flectat38 retro sua lumina, donec Avernas
52 exierit valles39 aut inrita40 dona
futura.
53
carpitur41 adclivis42 per muta silentia43 trames,
54 arduus, obscurus, caligine densus44 opaca,45
55 nec procul
afuĕrunt46 telluris margine summae:
56 hic,47
ne deficeret,48
metuens avidusque videndi
57 flexit38 amans oculos et protinus49
illa
relapsa est.50
58 bracchiaque intendens
prendique et prendere
certans51
59 nil nisi52 cedentes infelix
arripit auras.
60 iamque iterum53
moriens non est de coniuge quicquam
61 questa suo (quid enim
nisi se
quereretur amatam?)0
62 supremumque vale, quod iam vix auribus ille0
63 acciperet, dixit
revolutaque54
rursus eodem55
est.
72 orantem56
frustraque iterum53
transire57
volentem
73 portitor58
arcuerat: septem tamen ille diebus59
74 squalidus60
in ripa61
Cereris sine munere62
sedit;
75 cura dolorque animi lacrimaeque alimenta63
fuere.
76 esse deos Erebi64
crudeles questus in altam0
77 se recipit Rhodopen pulsumque65
aquilonibus Haemum.
1 inde: von Kreta; 2 tendere: eilen; 3 nequiquam: ohne Erfolg (er brachte kein Glück); 4 quidem, sed: zwar, aber; 5 sollemnis, e: feierlich, festlich; 6 lacrimosus: Tränen erregend; 7 stridula fuit: schwelte; 8 usque (Adverb): in einem fort; 9 nullos ignes invenire: kein Feuer fangen; 10 exitus, us (fuit): Ende, Erfüllung; 11 nova nupta: die Neuvermählte; 12 talus, i: Knöchel; 13 dens, tis m.: Biss; 14 ad superas auras: auf der Oberwelt; 15 levis, e: körperlos, wesenlos; 16 simulacra functa sepulcro: Schattenbilder der Begrabenen; 17 quicquid mortale = omnes, qui mortales: alle, die wir sterblich geschaffen werden (Neutrum schließt alle Lebewesen ein); 18 ambages, um f.: Umschweife, Ausflüchte; 19 falsum os: täuschende Rede; 20 villosus colubris: von Schlangen umringelt; 21 timor, oris: Schrecken, Grauen; 22 Chaos ingens: unermessliche Öde; 23 properata fata: den frühen Tod; 24 iustus 3: gebührend, zustehend; 25 maturus 3: reif, hochbetagt; 26 venia, ae: Begnadigung, Gunst; 27 captare: haschen nach; 28 refugus 3: zurückweichend; 29 stupesco, ere, ui: stocken; 30 carpo, carpere, carpsi, carptus: fressen; 31 urna, ae: Wasserkrug; 32 vacare: ruhen lassen; 33 tunc primum: damals zum ersten Mal; 34 sustinēre, ui: über sich bringen; 35 de: infolge, wegen; 36 Hanc = Eurydike; 37 Rhodopeius Orpheus: der Thraker Orpheus; 38 lumina, oculos retro flectere: zurückschauen (flectere, flexi, flexus: wenden); 39 Avernae valles: Unterwelt; 40 irritus 3: ungültig; 41 carpere: erklimmen; 42 acclivis trames m.: der ansteigende Pfad; 43 muta silentia: Totenstille; 44 densus 3: dicht umhüllt; 45 opacus 3: düster; 46 Systole (Kürzung eines langen Vokals oder eines Diphthongs) 47 hīc: hier (aber: hĭc: dieser) 48 deficere: ermatten; 49 protinus (Adv.): sogleich; 50 relabor, i, lapsus sum: zurückgleiten; 51 certare: sich bemühen; 52 nil (nihil) nisi: nichts außer; 53 iterum: zum 2. Mal; 54 revolvere, volvi, volutus: pass.: zurücksinken; 55 eodem ebendorthin (woher sie gekommen war); 56 Orphea; 57 Styga; 58 Charon; 59 = per septem dies; 60 squalidus 3: ungepflegt; 61 in ripa Stygis; 62 munus Cereris: Speise; 63 alimentum: Nahrung; 64 Erebus, i: Unterwelt; 65 pulsus 3: umbraust
Übersetzungshilfen
velatus: nom.Sg.m.P.P.P. von velare: gehüllt, bekleidet - wer oder was?: C - womit?: croceo amictu: mit einem safrangelben Mantel
digreditur: 3.P.Sg.Praes. von digredi, gressus sum: er geht weg (Hymenaeus ) - woher?: inde - wo?: per immensum aethera
tendit: 3.P.Sg.Praes. von tendere, tetendi, tentum: er eilt - wohin?: ad oras Ciconum
vocatur: 3.P.Sg.Praes.pass. von vocare: er wird gerufen (ad nuptias) - von wem oder was?: Orphea voce (Abl.inst.)= voce Orphei
adfuit: 3.P.Sg.Perf. von adesse: er war anwesend - wer oder was?: ille
attulit: 3.P.Sg.Perf. von adferre, attuli, allatum: er brachte mit - wen oder was?: nec sollemnia verba nec laetos vultus nec felix omen
tenuit: 3.P.Sg.Perf. von tenēre, tenui, tentum: er hielt - wen oder was?: quam (fax)
fuit: 3.P.Sg.Perf. von esse: sie war - wer oder was?: fax - was war sie?: stridula: sie schwelte, zischte - lacrimoso fumo (Abl.qual.): mit Tränen erregendem Rauch
invenit: 3.P.Sg.Perf. von invenīre, veni, ventum: sie fand - wen oder was?: nullos ignes: sie fing kein Feuer - wodurch?: motibus: trotz der Bewegung, trotz Schwenkens
exitus (fuit) gravior: der Ausgang war noch trauriger - auspicio: Abl.comp.
vagatur: 3.P.Sg.Praes. von vagari, vagatus sum abhg. von dum (+ Ind.Praes.): sie streifte umher - wer oder was?: nova nupta - wo?: per herbas
comitata: Nom.Sg.f.Part.Perf.passiv. von comitari: begleitet, in Begleitung - von wem?: turbā - wessen?: Naiadum
occidit: 3.P.Sg.Perf. von occidere, occidi: sie starb
recepto: Abl.Sgm.P.P.P. von recipere, cepi, ceptus: aufgenommen - Abl.abs.: dente recepto (serpentis): nachdem sie von einer Schlange gebissen wurde - wohin? in talamum
deflevit: 3.P.Sg.Perf.akt. von deflēre, flevi, fletum abhg. von postquam: nachdem er beweint hatte - wer oder was?: Rhodopeius vates: Orpheus - wen oder was?: quam: nova nupta = Eurydike - wo?: ad superas auras
temptaret: 3.P.Sg.Konj.Imperf.akt.von temptare abhg. von ne non (Litotes): um nicht unversucht zu lassen - wen oder was?: et(iam) umbras
ausus est: 3.P.Sg.m.Perf. von audēre, ausus sum (Semi Deponens): er wagte
descendere: Inf.Praes.akt. descendi, descensum: hinabzusteigen - wohin?: ad Styga (Akk.) - wodurch?: Taenariā portā
adiit: 3.P.Sg.Perf. von adire + Akk.: er wandte sich an - wen?: Persephonen et dominum - wo?: per leves populos et simulacra sepulcro functa
functa: Akk.Pl.n.P.P. von fungi, functus sum zu simulacra + Abl.: simulacra functa sepulcro16
tenentem: Akk.Sg.m.Part.Praes. von tenēre, tenui, tentum zu dominum umbrarum - Part.coni.relativ: der beherrscht - wen oder was?: inamoenaque regna
pulsis: Abl.Pl.m.P.P.P. von pellere, pepuli, pulsum zu nervis Abl.abs.beiordnend: schlug die Saiten zum Lied u n d
ait: 3.P.Sg.Praes. Def.Verb: er sagte, sang - sic: so, wie folgt - o numina: Vok. - wessen?: mundi: der Welt
positi: Gen.Sg.m.P.P.P. von ponere, posui, positum zu mundi - Part.coni.(relativ): die gelegen ist, liegt - wo?: sub terra: unter der Erde
re(c)cidimus: 1.P.Pl.Praes. von re(c)cidere, reccidi, casurus: wir sinken hinab - wohin?: in quem (in mundum sub terra)
creamur: 1.P.Pl.Praes. von creari, creatus sum: wir werden geschaffen
licet: 3.P.Sg.Praes. von licēre, licuit: es ist erlaubt
positis: Abl.Pl.f.P.P.P. von ponere: (de)positis ambagibus (Abl.abs.) "die Umschweife abgelegt" = ohne Umschweife - wessen?: falsi oris
sinitis: 2.P.Pl.Praes. von sinere, sivi, situm: ihr gestattet - AcI: (me) vera loqui
viderem: 1.P.Sg.Konj.Imperf.akt. von vidēre, vidi, visum abhg. von descendi, ut (fin.): damit ich sehe, um zu sehen - wen oder was?: opaca Tartara
descendi: 1.P.Sg.Perf.akt. von descendere, descendi, censum: ich bin herabgestiegen - wohin?: huc
vincirem: 1.P.Sg.Konj.Imperf. von vincire, vinxi, vinctum abhg. von descendi, ut (fin.): damit ich fessle - wen oder was?: terna villosa guttura - wessen?: Medusaei monstri
est: 3.P.Sg.Praes. von esse: er, sie, es ist - wer oder was?: causa viae ist wer oder was?: coniunx
diffudit: 3.P.Sg.Perf. von diffundere, fudi, fusum: er, sie, es spritzte - wer oder was?: vipera - wen oder was?: venenum - wohin?: in quam (coniugem)
abstulit: 3.P.Sg.Perf. von auferre, abstuli, ablatum: sie raffte hinweg - wen oder was?: crescentes annos: (sie in ihren) blühenden Jahre(n)
volui: 1.P.Sg.Perf. von velle: ich wollte - was?: pati (mortem coniugis) posse: (den Tod meiner Gattin) ertragen können
negabo: 1.P.Sg.Futur von negare: nec negabo (Litotes): ich will offen sagen + AcI: me tempta(vi)sse
vicit: 3.P.Sg.Perf. von vincere, vici, victum: er, sie, es siegte
notus est: er, sie, es ist bekannt - wer oder was?: hic deus - wo?: in supera ora: an der Oberwelt
sit (notus): 3.P.Sg.Konj.Praes. von esse abhg. von dubito, an: ob er, sie, es ist - wo?: et(iam) hic
dubito: 1.P.Sg.Praes.akt. von dubitare + an (abhg. Fragesatz): ich zweifle, ob
auguror: 1.P.Sg.Praes. von augurari: ich vermute + AcI (eum notum esse) - wo?: et(iam) hic
mentita est: 3.P.Sg.f.Perf. von mentiri: er, sie, es ist erlogen - wer oder was?: fama veteris rapinae
iunxit: 3.P.Sg.f.Perf. von iungere, iunxi, iunctum: er, sie, es hat verbunden - wer oder was?: Amor - wen oder was?: vos
oro: 1.P.Sg.Praes.von orare (oro eingeschoben): bitte - per: bei - per haec loca plena (+ Gen.): timoris, ...per silentia vasti regni
retexite: 2.P.Pl.Imperativ von retexere, texui, textus: macht rückgängig - wen oder was?: properata fata - wessen?: Eurydices
debemur: 1.P.Pl.Praes.pass. von debēre, debui, debitum: wir sind verfallen - omnia: mit allem (was wir sind und haben) - wem?: vobis
morati: Nom.Pl.m.Part.Perf. von morari, moratus sum: Part.coni. (Praepositionalausdruck temp.) paulum morati: nach einem kurzen Aufenthalt
properamus: 1.P.Pl.Praes. von properare: wir eilen - wohin?: ad unam sedem - wann?: serius aut citius
tendimus: 1.P.Pl.Praes. von tendere, tetendi, tentum: wir streben - wer oder was?: omnes - wohin?: huc
haec est: umgek.Kongruenz Nom.Sg.f. zu domus: das ist - wer oder was?: domus ultima
tenetis: 2.P.Pl.Praes. von tenēre, tenui, tentum: ihr habt inne - wen oder was?: regna longissima - worüber?: humani generis (Gen.obiect.)
peregerit: 3.P.Sg.Futur ex. von peragere, egi, actum abhg. von cum: sie hat verbracht (Parallelfutur) wer?: matura - wen oder was?: iustos annos
erit: 3.P.Sg.Futur von esse: sie wird sein - iuris vestri (Gen.poss.): in eurem Recht(sbereich): sie wird euch gehören - wer?: haec
poscimus: 1.P.Pl.Praes. von poscere, poposci: (hier) wir bitten - was?: usum - wofür?: pro (für, an Stelle, statt ) munere
negant: 3.P.Pl.Praes. von negare zu fata: das Schicksal verweigert - was? veniam pro coniuge
(mihi) certum est: ich bin fest entschlossen + Inf.: nolle redire
gaudete: 2.P.Pl.Imperativ von gaudēre, gavisus sum: freut euch - woran?: leto duorum
dicentem: Akk.Sg.m.Part.Praes. von dicere, abhg. von flebant: Part.coni.(relativ): den, der sang - was?: talia
moventem: Akk.Sg.m.Part.Praes. von movēre, movi, motum abhg. von flebant: Part.coni.(relativ): den, der schlug - was?: nervos - wozu?: ad verba
flebant: 3.P.Pl.Imperf. von flēre, flevi, fletum: sie beweinten - wer?: exsangues animae - wen?: dicentem, moventem
captavit: 3.P.Sg.Perf. von captare: er haschte nach - wer?: Tantalus - wonach?: undam refugam
stupuit: 3.P.Sg.Perf. von stupescere, ui: er, sie, es stockte, stand still - wer?: orbis
carpsere: 3.P.Pl.Perf. (carpserunt) von carpere: sie fraßen - wer?: volucres - was?: iecur
vacarunt:
3.P.Pl.Perf. (vacaverunt)
von vacare: sie waren frei von, ließen ruhen - wer?: Belides -
wovon?: urnis
sedisti: 2.P.Perf. von sedēre,
sedi, sessum: du saßest - wer?: Sisyphus: du, o Sisiphus -
worauf?: in tuo saxo
fama est: es geht die Sage, es wird überliefert + AcI: genas maduisse - wessen?: Eumenidum (Alekto, Megaira, Tissiphone) victarum
victarum: Gen.Pl.f.P.P.P. von vincere, vici, victum zu Eumenidum: besiegt, gerührt - wovon?: carmine
maduisse: Inf.Perf.akt. von madescere, ui: sie wurden feucht, nass - wer? (AcI): genas - wovon?: lacrimis
sustinet: 3.P.Sg.Praes. von sustinēre, tinui, tentum: sie ertrug es, brachte über sich - wer?: regia coniunx - nec ... nec
oranti: Dat.Sg.P.Praes. von orare: Part.coni.(relativ): dem der bat abhg. von negare
regit: 3.P.Sg.Praes. von regere, rexi, rectum: er regiert - wer?: (is), qui - was?: ima (Akk.Pl.n.): die Unterwelt
negare: Inf.Praes.: nein zu sagen, es abzuschlagen - wem?: oranti
vocant: 3.P.Pl.Praes. von vocare: sie rufen - wen?: Eurydicen
erat: 3.P.Sg.Imperf. von esse: sie war - wer?: illa - wo?: inter recentes umbras
incessit: 3.P.Sg.Perf. von incedere, cessi, cessum: sie schritt einher - womit?: tardo passu - tardo: de vulnere
accipit: 3.P.Sg.Praes.akt. von accipere, cepi, ceptum: er, sie, es empfängt - wer?: Rhodopeius Orpheus - wen?: hanc und was?: legem: die Bedingung
flectat: 3.P.Sg.Konj.Praes.akt. von flectere, flexi, flexum abhg. von ne: dass er nicht zurückschaue
exierit: 3.P.Sg. Konj.Perf.akt. von exeo - abhg. von donec: bis er verlassen habe - wen oder was?: Avernas valles
futura (esse): Akk.Pl.n.Inf.Futur zu dona: das Geschenk (im D. Sg.) werde sein - was?: inrita
carpitur: 3.P.Sg.Praes.pass. von carpo: er wird erklommen, man erklimmt - wer oder was?: acclivis, arduus, obscurus, densus trames..., dicht umhüllt - wovon?: caligine opaca) - per muta silentia: durch die Totenstille
afuerunt: 3.P.Pl.Perf. von abesse: sie waren entfernt - wovon?: margine - wessen?: summae telluris: Erdoberfläche, Oberwelt
deficeret: 3.P.Sg.Konj.Imperf. von deficere, feci, fectum abhg. von metuens, ne: dass sie ermatte
metuens: Nom.Sg.m.Part.Praes von metuere, metui: Part.coni. (Präpositionalausdr. kausal)
videndi (illam): Gen.Gerundium abhg. von avidus
flexit: 3.P.Sg.Perf.akt. von flecto, flexi, flexum: oculos flexit: er schaute zurück
relapsa est: 3.P.Sg.f.Perf. von relabor (Deponens): sie glitt zurück - wer oder was?: illa
intendens: Nom.Sg.Part.Praes. von intendere, tendi, tentum: Part.coni (GS. konzess.): obwohl er/sie ausstreckte - was?: bracchia
certans: Nom.Sg.Part.Praes. von certare: Part.coni (GS.und): und sich bemühte, und trachtete
prendi: Inf.Praes.pass. prendi, prensus: sich fassen, ergreifen zu lassen
prendere: Inf.Praes.akt.: zu erfassen, zu ergreifen
cedentes: Akk.Pl.f.Part.Praes. von cedere, cessi, cessus: weichende zu auras
arripit: 3.P.Sg.Praes. von arripere, ripui, reptum: er/sie erfasste - wer?: infelix (Orpheus oder Eurydike?) - was?: nil nisi cedentes auras
moriens: Nom.Sg.f.Part.Praes. von mori, mortuus sum Part.coni (GS. konzess.): obwohl sie starb - iterum (Adv.)
questa est: 3.P.Sg.f.Perf. von queri: sie klagte - was?: non quicquam: nicht(s) - worüber?: de coniuge suo (queri)
quereretur: 3.P.Sg.Konj.Imperf. von queri, questus sum: Deliberat.d.Vergh.: was hätte sie (be)klagen sollen + AcI
amatam (esse): Akk.Sg.f.Inf.Perf.pass. von amare: se amatam (esse): dass sie geliebt wurde
vale: 2.P.Sg.Imperat. von valēre: leb wohl!
acciperet: 3.P.Sg.Konj.Imperf von accipere, cepti, ceptum - quod (zu vale)...acciperet: konj. Relsatz: das (so leise war, dass) er hörte - wer?: ille - womit?: auribus
dixit:
3.P.Sg.Perf.akt. von dico: sie sagte - was?: supremum
0vale0: ein letztes "lebe wohl" -
davon abhängig quod (Relativpronomen): das
revoluta est: 3.P.Sg.f.Perf.pass.:
sie sank, glitt
zurück - eodem: eben dorthin (woher sie
gekommen war).
orantem: Akk.Sg.m.Part.Praes. von orare: Part.coni.- relativ: ihn, der bat
volentem: Akk.Sg.m.Part.Praes. von velle: Part.coni.- relativ: und (ihn, der) wollte - was?: transire
arcuerat: 3.P.Sg.Plusqupf. von arcēre: er hatte abgewehrt - wer?: portitor - wen?: orantem, volentem
sedit: 3.P.Sg.Perf. von sedēre, sedi, sessum: er saß - wer?: ille squalidus (Orpheus) - wo?: in ripa - wann?: septem diebus: (an 7 Tagen) = 7 Tage lang - sine munere
fuere (= fuerunt): 3.P.Pl.Perf. von esse: sie waren - wer oder was?: cura, dolor animi - was waren sie?: alimenta
esse: Inf.Praes. - AcI: deos Erebi crudeles esse - abhg. von questus
questus: P.P. von queri: Part.coni. - GS: nachdem er geklagt hatte - AcI: deos Erebi crudeles esse
se recipit: 3.P.Sg.Praes. von recipere, cepi, ceptum: er zieht sich zurück - wohin?: in altam Rhodopen et Haemum aquilonibus pulsum