Livius, Ab urbe condita I, 1,5 - 1,11
Die Herkunft der Römer
Ibi egressi Troiani, ut quibus ab immenso prope errore nihil praeter arma et naves superesset, cum praedam ex agris agerent, Latinus rex Aboriginesque, qui tum ea tenebant loca, ad arcendam vim advenarum armati ex urbe atque agris concurrunt. Duplex inde fama est. Alii proelio victum Latinum pacem cum Aenea, deinde adfinitatem iunxisse tradunt: alii, cum instructae acies constitissent, priusquam signa canerent processisse Latinum inter primores ducemque advenarum evocasse ad conloquium; percontatum deinde, qui mortales essent, unde aut quo casu profecti domo quidve quaerentes in agrum Laurentinum exissent, postquam audierit multitudinem Troianos esse, ducem Aeneam filium Anchisae et Veneris, cremata patria domo profugos, sedem condendaeque urbi locum quaerere, et nobilitatem admiratum gentis virique et animum vel bello vel paci paratum, dextra data fidem futurae amicitiae sanxisse. Inde foedus ictum inter duces, inter exercitus salutationem factam. Aeneam apud Latinum fuisse in hospitio; ibi Latinum apud penates deos domesticum publico adiunxisse foedus filia Aeneae in matrimonium data. Ea res utique Troianis spem adfirmat tandem stabili certaque sede finiendi erroris. Oppidum condunt; Aeneas ab nomine uxoris Lavinium appellat. Brevi stirpis quoque virilis ex novo matrimonio fuit, cui Ascanium parentes dixere nomen.
egressi: Nom.Pl.m.Part.Perf.von egredi: an Land gegangen
wer?: Troiani - Troiani egressi: Part.coni.
superesset: 3.P.Sg.Konj.Imperf.von superesse: er, sie, es war übriggeblieben - abhg.von ut quibus: Kausaler Relativsatz
was?: nihil - praeter arma et naves
wem?: quibus
infolge wessen?: ab immenso prope errore - ab + Abl. übertragen
agerent: 3.P.Pl.Konj.Imperf.akt.von agere: sie trieben, schleppten - abhg.von cum narrat.
was?: praedam
woher?: ex agris
concurrunt: 3.P.Pl.Praes.akt.von concurrere: sie eilten herbei, zusammen
wer?: rex Latinus Arboriginesque
wie?: armati
wozu?: ad arcendam vim aus dem ad + Akk.des Gerundiums ad arcendum vim - siehe Gerundivkonstr.
wessen? advenarum
woher?: ex urbe atque agris
tenebant: 3.P.Pl.Praes.akt.von tenere: sie besaßen, bewohnten
wer?: qui
was?: ea loca
wann?: tum
est: 3.P.Sg.Praes.von esse: er, sie, es ist
was?: fama - duplex
tradunt: 3.P.Praes.akt.von tradere: sie berichten + AcI
wer?: alii - alii
Latinum: Akk. - iunxisse: Inf
victum: Akk.Sg.m.P.P.P.von vincere: besiegt
Latinum victum: Part.coni.
wodurch?: proelio
iunxisse: Inf.Perf.akt.von iungere: Latinum iunxisse: Latinus habe geschlossen
was?: pacem, adfinitatem
mit wem?: cum Aenea
constitissent: 3.P.Pl.Konj.Imperf.akt.von consistere: sie hatten sich aufgestellt - abhg. von cum narrat.
wer?: instructae acies
canerent: 3.P.Pl.Konj.Imperf.akt.von canere: sie ertönten (zum Angriff) abhg.von priusquam - Konj. wegen indir. Rede
was?: signa
processisse: Inf.Perf.akt.von procedere abhg.von tradunt: Latinum...processisse: Latinus sei hervorgetreten
wo?: inter primores: zwischen die vordersten Reihen
evocasse: Inf.Perf.akt.von evocare abhg.von tradunt: Latinum...evocasse: Latinus habe aufgerufen
wen?: ducem
wessen?: advenarum
wozu?: ad conloquium
percontatum (esse): Akk.Sg.m.Inf.Perf.von percontari - abhg. von tradunt: Latinum percontatum: Latinus habe sich erkundigt
wann?: deinde
essent: 3.P.Pl.Konj.Imperf.von esse: sie seien - indir.Fragesatz
wer oder was?: qui mortales
profecti (essent): 3.P.Pl.Konj.Plusquampf.von proficisci: sie wären aufgebrochen - indir.Fragesatz
woher?: domo
quaerentes: Nom.Pl.m.Part.Praes.von quaerere: suchend - Part.coni.
was?: quid
exissent: 3.P.Pl.Konj.Plusquampf.von exire: sie wären an Land gegangen - indir.Fragesatz
wo?: in agrum Laurentinum - abweichende wo/wohin Bestimmung
audierit = audiverit: 3.P.Sg.Konj.Perf.akt.von audire - abhg.von postquam + Ind. Perf.(Konj.wegen der indir.Rede: tradunt): nachdem er gehört hatte + AcI
AcI: multitudinem Troianos esse, ducem Aeneam, filium Anchisae et Veneris (esse), (eos) profugos (esse): woher?: domo
cremata: Abl.Sg.f.P.P.P.von cremare: verbrannt cremata patria: Abl.abs.
quaerere: Inf.Praes.akt. abhg.von audierit: AcI: (eos) quaerere: sie suchten
was?: sedem, locum
wozu?: condendae urbi - aus: Dat.des Gerundiums:condendo urbem - cf. Gerundivkonstruktion
admiratum: Akk.Sg.m.Part.Perf.von admirari Part.coni.: "bewundert habend"
was?: nobilitatem, animum paratum - paratum: wozu?: vel bello vel paci
wessen?: gentis virique
data: Abl.Sg.f.P.P.P.von dare - dextra (manu) data: Abl.abs.
sanxisse: Inf.Perf.akt.von sancire - AcI abhg.von tradunt: (eum) sanxisse: er habe bekräftigt, bestätigt
was?: fidem
wessen?: futurae amicitiae
ictum (esse): Inf.Perf.pass.von ferire - AcI abhg.von tradunt: foedus ictum (esse): ein Bündnis sei geschlossen worden
zwischen wem?: inter duces
factam (esse): Inf.Perf.pass.von facere - AcI abhg.von tradunt: salutationem factam (esse): eine Begrüßung sei gemacht worden
zwischen wem?: inter exercitus
foedus ictum inter duces, inter exercitus salutationem factam: Chiasmus
fuisse: Inf.Perf.von esse - AcI abhg.von tradunt: Aeneam fuisse: Aeneas sei gewesen - in hospitio fuisse: sei gastfreundlich aufgenommen worden
bei wem?: apud Latinum
wo?: in hospitio
adiunxisse: Inf.Perf.akt.von adiungere - AcI abhg.von tradunt: Latinum adiunxisse: Latinus habe hinzugefügt
was?: domesticum foedus
wem?: publico (foederi)
bei wem?: apud Penates: vor den Penaten
data: Abl.Sg.f.P.P.P.von dare: gegeben - filia data: Abl.abs. in matrimonium dare: zur Frau geben
wem?: Aeneae
adfirmat: 3.P.Sg.Praes.akt.von adfirmare: er, sie, es bestärkt
wer oder was?: ea res
wem?: Troianis
was?: spem
finiendi: Gen.des Gerundivs von finire - abhg.von spem: aus spes finiendi errorem - cf. Gerundivkonstruktion: die Hoffnung auf ein Ende der Irrfahrt
wodurch?: stabili certaque sede: Abl.instr.
condunt: 3.P.Pl.Praes.akt.von condere: sie gründen
was?: oppidum
appellat: 3.P.Sg.Praes.akt.von appellare: er, sie, es nennt
wer?: Aeneas
wen oder was?: oppidum - Lavinium
nach wem? ab nomine
wessen?: uxoris
fuit: 3.P.Sg.Perf.von esse: er, sie, es ging hervor
wer?: stirpis virilis
woraus?: ex novo matrimonio
wann?: brevi (tempore)
dixere = dixerunt: 3.P.Pl.Perf.akt.von dicere - nomen dixere: sie gaben den Namen
wer?: parentes
wem?: cui
welchen Namen?: Ascanium